Het milieubeleid van de Europese Unie richt zich op bescherming en verbetering van de leefomgeving. Onderdelen van het milieubeleid zijn bijvoorbeeld bedreigde diersoorten beschermen, de kwaliteit van drinkwater waarborgen en de negatieve effecten van schadelijke chemicaliën verminderen. Ook klimaatverandering heeft gevolgen voor het milieu. De EU heeft verschillende initiatieven genomen om klimaatverandering tegen te gaan.

De EU en de lidstaten hebben een gedeelde bevoegdheid op het gebied van milieubeleid. Dat betekent dat lidstaten wetten mogen maken met betrekking tot milieu, maar alleen als de EU zelf geen soortgelijke maatregelen treft. De EU en de lidstaten vullen elkaar dus aan op dit terrein. Daarnaast zijn er milieudoelen en -maatregelen vastgelegd in internationale verdragen van de Verenigde Naties, zoals de Rio Verklaring.

Voor de periode 2012-2020 heeft de Europese Commissie het Zevende Milieuactieprogramma opgesteld: 'Goed leven, binnen de grenzen van onze planeet'. Dit programma dient als leidraad voor het milieubeleid in de EU. De Commissie-Von der Leyen, die in december 2019 begon, zal het Achtste Milieuprogramma aannemen.

Budget

Op de EU-begroting van 2019 is 516 miljoen euro vrijgemaakt voor de het milieubeleid.

Milieuactieprogramma's (MAP's) geven sinds 1973 richting aan het milieubeleid van de EU. Het meest recente programma is het Zevende Milieuactieprogramma, dat voor de periode 2012-2020 geldt. In november 2012 presenteerde de Europese Commissie het programma onder de titel van 'Goed leven, binnen de grenzen van onze planeet'. Het Milieuactieprogramma richt zich op een aantal specifieke onderwerpen:

• - 

  Duurzame ontwikkeling
• - 

  Klimaatverandering
• - 

  Beheer van afvalstoffen
• - 

  Luchtverontreiniging
• - 

  Waterbeheer- en bescherming
• - 

  Natuurbescherming en biodiversiteit
• - 

  Bodembescherming
• - 

  Geluidshinder

Circulaire economie

Onder het Luxemburgs voorzitterschap in de tweede helft van 2015, werd de circulaire economie een milieuprioriteit. De Europese Commissie kwam op 2 december 2015 met het plan om een Europese circulaire economie te creëren. De 54 maatregelen uit het actieplan zijn afgerond of in uitvoering. Een aantal daarvan zal na 2019 nog worden uitgevoerd.

Een circulaire economie of kringloopeconomie, biedt een nieuwe kijk op afvalverwerking. Het uitgangspunt is minder vervuiling en minder verspilling. Producten worden in de circulaire economie hergebruikt of gerecycled, in plaats van weggegooid.

Eerste Milieu Actieprogramma

De Europese Gemeenschap, de voorloper van de EU, zag veertig jaar geleden in dat een gemeenschappelijke aanpak van milieuproblemen noodzakelijk was om lucht en water binnen Europa zo schoon mogelijk te houden. In 1972 stelde de Europese Commissie het eerste Milieu Actieprogramma op. Inmiddels wordt een belangrijk deel van de Nederlandse milieuwetgeving bepaald door Europese milieurichtlijnen.

Sancties

In november 2008 nam de EU een richtlijn aan waarin staat dat lidstaten strafrechtelijke sancties in de eigen wetgeving moeten opnemen voor ernstige milieuovertredingen. De richtlijn, die in 2010 geïmplementeerd werd, moet ervoor zorgen dat alle lidstaten de Europese wetgeving goed toepassen.

Environmental Implementation Review

Om de implementatie van het Europese milieubeleid beter te monitoren heeft de Europese Commissie de Environmental Implementation Review (EIR) in het leven geroepen. Het directoraat-generaal Milieu brengt sinds 2017 voor elke lidstaat om het jaar een landverslag uit waarin plus- en verbeterpunten worden genoemd. Dit om een betere uitvoering van het milieubeleid te bevorderen.

Bij de besluitvorming op dit beleidsterrein spelen de Europese Commissie, de Raad en het Europees Parlement een rol. De besluitvorming verloopt volgens de gewone wetgevingsprocedure. Voor voorstellen over de ruimtelijke ordening, waterbeheer en bodembestemming geldt dat de Raad besluit met eenparigheid van stemmen, na raadpleging van het Europees Parlement, het Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio's. Fiscale maatregelen worden besloten volgens de procedures die gelden voor fiscaal beleid.

De Eurocommissaris voor Betere regelgeving, inter-institutionele relaties, duurzame ontwikkeling, rechtsregels en fundamentele rechten toetst of voorstellen voldoende rekening houden met duurzaamheidscriteria.

Invloed nationale parlementen

Nationale parlementen van de lidstaten kunnen binnen acht weken nadat de Europese Commissie een voorstel heeft bekendgemaakt, laten weten dat de Europese Unie zich niet met het onderwerp zou moeten bezighouden. Als een derde van de nationale parlementen vindt dat het voorstel niet tot de bevoegdheden van de EU behoort, moet de Europese Commissie het voorstel heroverwegen. De Commissie ontvangt dan de zogenaamde 'gele kaart'.

Vanuit het Nederlandse parlement zijn bij dit beleidsterrein betrokken:

Betrokken bij uitvoering

Europese Unie

Algemeen overzicht EU

Factsheet Europees Parlement

Wetgevingsoverzicht

Statistieken Eurostat